Inleiding

Alzheimer Nederland heeft onderzoek gedaan naar de woonbehoeften van mensen met
dementie1
. Een passend woningaanbod ontbreekt voor mensen met dementie en hun
naasten. De stap tussen thuis en het verpleeghuis is nu te groot. Dit blijkt uit onderzoek van
Alzheimer Nederland. Door dementievriendelijk te wonen, wordt de kwaliteit van leven van
mensen met dementie en hun naasten verhoogd en het aantal zorgarme jaren vergroot. Ook
is er minder zorgpersoneel nodig en zijn de gemiddelde kosten per levensjaar lager. Dit
draagt bij aan het verlagen van de druk op het zorgpersoneel. Door ondersteuning en zorg
in de buurt, wordt crisis voorkomen en kunnen we verhuizing naar het verpleeghuis uitstellen
of voorkomen.

In een dementievriendelijke woning staan eigen regie en gezamenlijkheid en de veiligheid
en ondersteuning centraal. Je kan hier wonen met of zonder verpleeghuisindicatie. Het is
belangrijk dat de woning dicht in de buurt is van de plek, waar iemand altijd heeft gewoond
of dichtbij dierbaren. Dat bevordert het gevoel van veiligheid, vertrouwdheid en autonomie.
Zo kunnen mensen met dementie in contact blijven met hun eigen sociale netwerk, kunnen
mensen langer in hun nieuwe thuis blijven wonen en houden we de zorg beheersbaar.
Partners blijven samen en de eigen meubels gaan gewoon mee, net als bij een andere
verhuizing. Iedereen heeft een eigen appartement en richt het leven in naar eigen wens.
Onderstaande infographic geeft de onderlinge samenhang weer van alle aspecten van
dementievriendelijk wonen.

Een dementievriendelijke woning

Uit het onderzoek van alzheimer-nederland komen zes woonbehoeften voort voor mensen
met dementie en drie randvoorwaarden voor dementievriendelijk wonen. Meer dan driekwart
van de zorgprofessionals en mantelzorgers vindt dat het huidige aanbod van woonvormen
voor mensen met dementie niet passend is.
De zes behoeften zijn bedoeld als handvat voor alle beleidsmakers, bouwers,
projectontwikkelaars en andere betrokkenen.

Zes woonbehooften

• Het is een eigen, gelijkvloers, overzichtelijk appartement;
• Het is voor jezelf en ook voor je partner en je kan er blijven wonen als een partner komt te
  overlijden;
• Het heeft een gemeenschappelijke ontmoetingsplek die uitnodigt om sociaal en fysiek
  actief te blijven en je dag de moeite waard te maken, met begeleiding;
• Je kunt er doen wat je wilt en gaan en staan waar je wilt, je bent eigen baas;
• Het bevindt zich in een dementievriendelijke buurt;
• Je kunt er – als het nodig is – snel en makkelijk meer of minder dementiezorg geleverd
  krijgen, met ondersteuning van domotica en hulpmiddelen. Ook kun je er blijven als de
  zorgvraag toeneemt.

Belangrijke randvoorwaarden aan deze woningen zijn:

• Dat ze betaalbaar zijn en dat men er tijdig heen verhuist;
• Je kan hier samenwonen of alleen, ook zonder Wlz-indicatie en zonder dementie;
• Het is een geclusterde woonvorm waar zorgdragers en zorgvragers samenleven, in een
  dementievriendelijke wijk, met ondersteuning en zorg in de buurt.

Aanvullend op de randvoorwaarden

zijn er eisen voor bouwkundige en de
installatietechnische voorzieningen maar ook voor de inrichting. Deze zijn overgenomen uit
het rapport Programma van eisen Dementiewoning van Technologie Thuis Nu, van augustus
2011.

Programma van Eisen Dementievriendelijk wonen

De woonbehoeften en randvoorwaarden kunnen vertaald worden naar concrete eisen voor
bestaande woningen, nieuwbouw woningen c.q. appartementen, verzorgingshuizen, de
woonwijk en bestemmingsplannen en beeldkwaliteitsplannen.

Aanpassingen bestaande woning of appartement

Veiligheid

• Vermijd gas.
• Zorg voor beugelgrepen in de badkamer.
• Maak het appartement gelijkvloers met brede doorgangen.
• Plaats een heet water begrenzer.
• Maak de woning rolstoelvriendelijk en drempelvrij.
• Kies voor een harde soort vloerbedekking, zoals laminaat, tarkett, strizo of linoleum.
• Vermijd glazen deuren, deze zijn verwarrend.
• In de meterkast zijn extra groepen aangebracht (elektriciteit) in verband met de
  gevolgen van mogelijke kortsluiting, ook zijn alle stopcontacten geaard.

Binnenhuis inrichting

• Kleur → In de gehele woning wordt rekening gehouden met de kleurstellingen en contrasten. Bijvoorbeeld in lichtknopjes, deurlijsten, Wc-bril, kookplaat, waterkoker op het aanrechtblad etc. Daarnaast zal bij de inrichting van de woning rekening moeten worden gehouden met de kleuren van de vloeren en stoel- en tafelpoten. De kleuren van de stoel- en tafelpoten mogen namelijk nooit gelijk zijn aan de kleur van de vloer.
• Licht → Om het slaap-waakritme te behouden moet dag en nacht duidelijk
  onderscheiden kunnen worden. Zorg voor voldoende daglicht en verduisterende
  gordijnen. Een voetlicht kan vallen voorkomen in de nacht. Het gewone licht laten
  besturen met een schakelaar.
• Lichtschakelaars hebben een pictogram van een lampje. Tijdens het ontwerp zal met
  name rekening moeten worden gehouden met de helderheidsverschillen tussen de
  verschillende ruimten. Het oudere oog heeft immers andere wensen dan het jongere
  oog. Dit kan mede worden opgelost door het licht regelbaar te maken. Felle punten
  moeten zo veel mogelijk worden vermeden.
• Slaapkamer Nachtoriëntatie verlichting → plintverlichting. Automatisch aangaan, wel
  zelf uit kunnen doen.
• Herkenbaarheid → Zorg voor een herkenbare voordeur. Denk aan een deurmat met
  naam erop, een opvallende plant of kleur zodat het makkelijker te onthouden is wat
  je eigen voordeur is. Gebruik iconen in huis om te helpen in de navigatie.
  Bijvoorbeeld voor bestek, waar de badkamer is en waar de pannen staan.
  Combineer iconen met woorden om verwarring te voorkomen.
• In de gang is een aparte kast voor jassen etc., zodat deze uit het zicht hangen en
  niet mensen triggeren naar buiten te gaan in verband met dwaalgedrag.
• Gebruik in de keuken/badkamer matte tegels, zodat er geen glinstering ontstaat.
• Uit ervaringen blijkt dat het in de slaapkamer kouder moet zijn dan in andere ruimten.
  Dat maakt het aanlokkelijk om in bed te gaan liggen onder de dekens en te gaan
  slapen. Een ideale temperatuur is 18 graden Celsius.
• De afzuiging in de badkamer (en slaapkamer) is heel erg belangrijk. Het idee is dat
  het zo fris mogelijk moet ruiken in de woning.

Eisen nieuwbouw woning of appartement

• Overzichtelijk → Zorg voor een overzichtelijk appartement. Kamers hebben geen
  dubbele deuren, geen rondjes lopen in het appartement. Een duidelijke hal met
  daaraan een WC, een deur naar de woonkamer en keuken en twee deuren naar de
  slaapkamers.
• Slaapkamers → Zorg voor een extra kamer zodat de mantelzorger een goede
  nachtrust kan pakken als er sprake is van dwaalgedrag.
• Badkamer → Een badkamer hoeft niet twee ingangen te hebben. Daardoor kunnen
  mensen verdwalen in een eigen huis. Dit kan alleen als de WC een eigen deur heeft
  OF als de badkamer niet aan de slaapkamer zit. Maak hierin een keuze.
• Eigen appartement → Denk aan een eigen voordeur, een eigen sleutel, een
  brievenbus en een bel. Dat maakt dat het echt om wonen gaat. Je huurt een volledig
  appartement.
• Buitenruimte → Een eigen balkon of terras.

Eisen verzorgingshuizen nieuwbouw of renovatie

• Gemeenschappelijke ruimte → Een gemeenschappelijke ruimte is cruciaal om
  sociaal en fysiek actief te blijven.
• Buitenruimte → Een tuin om te ontmoeten eventueel met zitplekjes. Kan zowel met
  de bewoners als met de buurt. Maak parkeerplekken voor scootmobielen en
  bezoekers.
• Bewegwijzering → Een duidelijke hoofdingang. Per verdieping duidelijk maken op
  welke verdieping je staat. Ook als je bijvoorbeeld uit de lift stapt. Zorg voor pijlen die
  naar de gemeenschappelijke ruimte wijzen.
• Een bewonersconsulent. Mensen met dementie verliezen initiatief en isoleren
  zichzelf snel. Een bewonersconsulent kan mensen met dementie uitnodigen voor
  activiteiten in de buurt of in het verzorgingshuis. Ook kan de bewonersconsulent de
  mensen met dezelfde interesses aan elkaar koppelen.

Eisen voor de woonomgeving/de wijk

• Samen dementievriendelijke wijk → In een dementievriendelijke wijk kunnen
  buurtgenoten en organisaties mensen met dementie herkennen en weten ze hoe ze
  om moeten gaan met dementie. Ook kunnen bedrijven en verenigingen voor
  dementie initiatieven organiseren om mensen met dementie een langer mee te laten
  doen.
• Activerende wijk → Maak wandelroutes, aangegeven met een vergeet-me-nietje. Of
  zorg dat de weg van en naar de supermarkt makkelijk te vinden is, zorg voor een
  zitje langs de route.

Eisen voor bestemmingsplannen en beeldkwaliteitsplannen

• Voorzieningen → Voor mensen met dementie zijn de volgende voorzieningen
  belangrijk en is het handig als dat in de buurt is: supermarkt, gezondheidscentrum,
  horeca, apotheek, kapper.
• In de wijk → Waar mensen die wonen in een verpleeghuis zich buiten de
  maatschappij geplaatst voelen, is deze woonvorm onderdeel van de wijk. Plaats het
  dus op een herkenbare plek met enige reuring. Of dat natuur, stad of dorp is, maakt
  niet uit.